شهر بلدبَلَد، شهری، واقع در عراق است. فهرست مندرجات۲ - امام زاده سید محمد ۳ - آثار تاریخی ۴ - جمعیت ۵ - تاریخچه ۵.۱ - فتح بلد ۵.۲ - نزدیکی با موصل ۵.۳ - پرداخت مالیات ۵.۴ - آب و زراعت دیم ۵.۵ - توانگری ساکنان ۵.۶ - آبهای روان ۵.۷ - شهری زیبا ۵.۸ - کشت و زرع فراوان ۵.۹ - نام قدیم ۵.۱۰ - امام زادگان ۵.۱۱ - علما و دانشمندان ۵.۱۲ - ساحل غربی دجله ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - منطقه جغرافیاییاین شهر، که بَلَط نیز خوانده شده، مرکز ناحیه‌ای به همین نام در قضای (شهرستان) سامرا ، جزو محافظه (استان) صلاح الدین است که در قدیم جزو دیار ربیعه بوده است. رود دجله از نزدیک آن می‌گذرد. ۲ - امام زاده سید محمدشهر بلد به لحاظ قرار گرفتن آرامگاه ابوجعفر محمد بن علی الهادی، فرزند امام دهم شیعیان ، در آن به بلدالسید محمد معروف است. بر گرد آرامگاه، مسجدی با صحن بزرگ قرار گرفته که بنای آن را به شیخ زین الدین سلماسی (۱۲۵۰) نسبت می‌دهند. در کنار مسجد کتیبه‌ای وجود دارد که در ۱۳۱۰ بنا شده است. ۳ - آثار تاریخینزدیک شهر بلد، در دو کناره شرقی و غربی دجله، ویرانه‌هایی دیده می‌شود که آثار کناره غربی به تل ذَهَب معروف است. به نظر برخی، این آثار، باقیمانده همان شهر اُوبِس است که هرودوت و گزنفون از آن نام برده‌اند. [۱]
جمال بابان، اصول اسماء المدن و المواقع العراقیّة، ج۱، ص۶۴ـ۶۵، بغداد ۱۹۸۹.
۴ - جمعیتجمعیت این شهر (طبق آمار۱۹۹۱) ۰۰۰، ۳۴ نفر است. ۵ - تاریخچه۵.۱ - فتح بلدبه نوشته بلاذری [۲]
احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۴۶۶، چاپ عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت ۱۴۰۷ـ۱۹۸۷.
هنگام فتح موصل در سال ۲۰، عیاض بن غَنْم پس از فتح بلد به موصل آمد.
۵.۲ - نزدیکی با موصلدر نیمه دوم قرن سوم، به نوشته ابن خرداذبه، [۳]
ابن خرداذبه، کتاب المسالک و الممالک، ج۱، ص۹۵، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
بلد شهری در هفت فرسخی (شمال غربی) موصل از نواحی دیار ربیعه بوده است.
قدامه (قدامه، ص ۲۴۵) هم نظر او را تأیید کرده است. ۵.۳ - پرداخت مالیاتبه نوشته ابن فقیه [۴]
ابن فقیه، مختصر کتاب البلدان، ج۱، ص۱۳۶، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
در اواخر قرن سوم، شهرهایی مانند مارِدین و بلد و...
کمترین خراج را می‌پرداختند. ۵.۴ - آب و زراعت دیمدر نیمه اول قرن چهارم، به نوشته اصطخری، [۵]
ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، ج۱، ص۷۳، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
بلد شهر کوچکی در ساحل غربی دجله بوده و آب روان و زراعت دیم بسیار داشته است.
۵.۵ - توانگری ساکنانبه نوشته ابن حوقل، [۶]
ابن حوقل، صورة الارض، ج۱، ص۲۲۰، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
بزرگان بلد در عراق به فراوانی ثروت و توانگری شهره بودند.
ناصرالدوله (حمدانی) بر ایشان دست گشاد و در پراکندگی آنان کوشش کرد و بدترین سختی‌ها را بر آنان وارد آورد. ۵.۶ - آبهای روانبه نوشته مؤلف حدودالعالم [۷]
حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، ج۱، ص۱۵۵، تهران ۱۳۶۲ ش.
«بلد شهریست بر کران دجله نهاده و اندر وی آبهاست روان بجز از دجله».
۵.۷ - شهری زیبادر نیمه دوم قرن چهارم، مقدسی [۸]
محمد بن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ج۱، ص۱۳۹ـ۱۴۰، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
بلد را شهری پر درآمد با کاخ‌های زیاد، و خوش ساخت از گچ و سنگ با بازار و مسجد جامع در وسط آن یاد کرده است.
۵.۸ - کشت و زرع فراواندر اواسط قرن ششم، به نوشته مقدسی [۹]
محمد بن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ج۲، ص۶۶۰، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷.
بلد با فاصله (حدود) ۲۱ میل، در شمال موصل در ساحل غربی دجله قرار داشته است؛ شهری پر کشت و زرع و ثروتمند بوده و جز دجله آبِ جاری دیگر نداشته و شرب اهالی از دجله بوده است.
۵.۹ - نام قدیمدر آغار قرن هفتم یاقوت، از قول حمزه، به نام قدیم بلد یعنی شهرآباد اشاره می‌کند و وجه تسمیه آن را به بَلَط (بلد) این می‌داند که، یونس پیامبر علیه السّلام را چون ماهی در نینوا بلعید، در اینجا بر زمین افکند (بَلَطَتْه). [۱۰]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۷۱۵، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۵.۱۰ - امام زادگانبه گفته یاقوت، بلد شهری قدیم بوده که با موصل هفت فرسنگ فاصله داشته، آرامگاه عمر بن حسین بن علی علیه‌السلام در آن بوده است. وی از قول عبدالکریم بن طاووس نقل می‌کند که آرامگاه ابوجعفر محمد بن علی الهادی نیز در بلد بوده است. ۵.۱۱ - علما و دانشمندانگروهی از علما و دانشمندان به شهر بلد منسوب بوده‌اند، از آن جمله محمد بن زیاد بن فَروَة البلدی و ابوالعباس احمد بن ابراهیم که به امام البلدی معروف بوده است. [۱۱]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۷۱۵ـ۷۱۶، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
یک قرن بعد (قرن هشتم) ابوالفداء [۱۲]
اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان، ج۱، ص۳۱۹، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۴۹ ش.
بلد را شهری کوچک دانسته و نقل کرده که آن را بلدالخطب گفته‌اند.
۵.۱۲ - ساحل غربی دجلهبه نوشته دمشقی [۱۳]
محمد بن ابی طالب دمشقی، نخبة الدّهر فی عجائب البرّ و البحر، ج۱، ص۳۲۵، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۵۷ ش.
شهرهای بَلَط و بلد بر ساحل غربی دجله در دیار ربیعه قرار دارند.
منابع : (۱) ابن حوقل، صورة الارض، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۲) ابن خرداذبه، کتاب المسالک و الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۳) ابن فقیه، مختصر کتاب البلدان، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۴) اسماعیل بن علی ابوالفداء، تقویم البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران ۱۳۴۹ ش. (۵) محمد بن محمد ادریسی، کتاب نزهة المشتاق فی اختراق الا´فاق، قاهره (بی تا). (۶) ابراهیم بن محمد اصطخری، کتاب مسالک الممالک، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۷) جمال بابان، اصول اسماء المدن و المواقع العراقیّة، بغداد ۱۹۸۹. (۸) احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت ۱۴۰۷ـ۱۹۸۷. (۹) حدودالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ منوچهر ستوده، تهران ۱۳۶۲ ش. (۱۰) محمد بن ابی طالب دمشقی، نخبة الدّهر فی عجائب البرّ و البحر، ترجمه حمید طبیبیان، تهران ۱۳۵۷ ش. (۱۱) قدامة بن جعفر، کتاب الخراج، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۱۲) محمد بن احمد مقدسی، کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، چاپ دخویه، لیدن ۱۹۶۷. (۱۳) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلد»، شماره۱۶۹۴. رده‌های این صفحه : جغرافیای اسلامی | عراق
|